Er zijn tal van mensen geweest die mij in het afgelopen jaar hebben gevraagd wat dat nu wel niet was: de hoel van Udema. Dit is hem dan. Op het platteland was het luiden van de kerkklokken voor de mensen die hun werk in het veld verrichtten een sein om ter plekke de tas met brood en koffie soldaat te maken of wel om naar huis te gaan om daar het middageten te nuttigen.

In Gieten was het geluid van de stoompijp van Udema het instrument dat de dag voor de inwoners, voor jong en oud, structureerde. De hoel ging om twaalf uur 's middags en ik dacht om vijf uur 's avonds.

Als ik ergens ging voetballen dan gingen we door tot de hoel ging, want dan was het bijna etenstijd.

2011-01 In december 2010 meldden we op de pagina van de melkfabriek het bericht van Pierre Geelen uit Aerdenhout. Zijn vader was de aannemer die in 1928 de schoorsteen van de melkfabriek in Bonnen bouwde, maar was in 1929 ook verantwoordelijk voor de bouw van de 35 meter hoge pijp van Udema. Het bericht van hem kreeg een vervolg:

"Hierbij een scan van de pagina uit het aantekeningenboekje van mijn vader waarop hij onder no.105 melding maakt van de schoorsteen van Udema. Ik herinner mij dat het mij heel wat hoofdbrekens heeft gekost om te achterhalen wat daar precies geschreven was. Toen ik ben gaan googelen kwam ik bij jullie website terecht en toen werd het mij duidelijk dat er Udema slagerij stond. Je kunt verder lezen dat het een 35 meter hoge schoorsteen betrof zoals ik eerder al vermeldde. De 87 m3 slaat op het totale bouwvolume (= het aantal kubieke meter bouwstenen) van de schoorsteenwand. Waar hij schrijft f 7 per M, bedoelt hij genoemd bedrag per kubieke meter, waaruit valt af te leiden dat de totale aanneemsom f 609 bedroeg - aanzienlijk meer dat de f 170 die hij rekende voor de 25 meter hoge pijp van de boterfabriek."

Geelen heeft beloofd, zodra hij technisch daartoe weer in staat is,  (scanner kapot!) hij ons uit het aantekenboekje ook de gegevens betreffende de melkfabriek zal toesturen.

Ik weet niet of de 'nieuwe inwoners' van Gieten beseffen hoe groot de rol van Udema in ons dorp is geweest. Het begon in 1904. Ene Waldrik Udema, zo vertelt Jo Tingen ons in zijn boek Gieten door de jaren heen (1983), begon in het klein nabij de spoorlijn. Elf mensen waren er toen in dienst. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog waren het er 200. Het was een echt familiebedrijf. De baas kende zijn medewerkers. In 1961 werd Udema onderdeel van Unilever. De laatste karaktertrekken van een familiebderijf werden afgeschud. In 1983 werkten er nog 600 mensen, die met z'n allen ongeveer 10.000 varkens per week slachtten. Een grote werkgever dus, niet alleen voor vele Gietenaren, maar ook voor velen uit de wijde omtrek. Dit personeel werd met Gado-bussen naar de fabriek gebracht.

Was er 'sociale onrust' in het land, dan ging dat ook aan Gieten meestal niet voorbij. De voedingsbond was er actief. Vooral in de latere jaren werd Udema, ondanks moderniseringen, regelmatig betrokken werd bij de plannen tot 'herstructurering' van de vleessector. Zo waren er ook in Gieten geregeld werknemersacties.

De luchtfoto laat ons een mooi overzicht zien van het fabriekscomplex. De datering? Ik schat dat deze foto zo rond 1955 genomen is. Onder u zullen ongetwijfeld mensen zijn die dat preciezer kunnen schatten. Op de voorgrond zien we het stationsgebouw staan. Op de achtergrond zien we de Heetkamp. En de eerste dubbele woning aan de westkant van de Westerstaat was ook al klaar. De weg aan de rechterkant van de foto is de bocht van de Stationsstraat, bij Café Van Roeden. Tegenwoordig heet dat geloof ik "Onder de linden" , het etablissement van waaruit ooit, tenminste zo heb ik het begrepen, de laatste vernietigingsactie van Udema is georganiseerd: de laatste overblijfselen van de fabriek werden in de fik gestoken.

Uit onderstaande tekst mag blijken hoe internationaal het bedrijf was. In maar liefst vier talen presenteerde het zich. Het klinkt allemaal erg smakelijk: 'geeft u mij maar een pondje bloedmeel'!

In de oorlog heeft de fabriek doorgedraaid, maar natuurlijk in dienst van de bezetter.Voornamelijk waren er Duitse slagers aan het werk. Ongeveer 25 Nederlanders waren er 'in dienst'. Kort voor de bevrijding van Gieten op 13 april 1945 werden vele terugtrekkende Duitsesoldaten in de fabriek ondergebracht. Op 12 april nog werd het gebouw door de geallieerden gebombardeerd. Dat is voor velen 'linke soep' geweest. De mensen konden bij Udema gratis vlees ophalen. Tenminste dat verhaal ging rond. Dus er was nogal wat volk op de been. Niet allen konden toen het geknal begon snel dekking zoeken. Naast twee Duitsers verloor ook mevrouw Kaspers uit Gieten hierbij het leven. Als kind was ik altijd een beetje bang voor Thie Brink. Hij had een houten arm. Later begreep ik dat hij zijn arm ook bij dit bombardement was kwijtgeraakt.

(2014-04)  De kleinzoon van Thie Brink vertelt ons dat zijn opa inderdaad een kogel in zijn arm kreeg. Dat het allemaal lang duurde eer hij (met een bakfiets) in het ziekenhuis in Assen aankwam. Hij moest dus helaas zijn arm missen. Hoe nu zijn gezin te onderhouden? Hij liet bijgaand vers afdrukken en ging daarmee langs de deuren. Hij verkocht ze en wist zo toch nog een klein inkomen te verwerven!

(2021-02) Er kwam een mooie foto van de Udema-fabriek binnen. We hebben geen datering. Maar lijkt vergelijkbaar met de periode van die van hierboven.

Niet alleen was Udema voor vele inwoners van Gieten belangrijk voor de werkgelegenheid, ook konden ze in de winkel vlees kopen.
We kwamen een mooie foto van deze winkel tegen. Verkooplokaal, was blijkens deze foto dus de officiële naam. Herinnert u het zich weer?

(2009-02) Udema bediende niet alleen de internationale klandizie en de mensen uit het dorp. Ook de H.H. Slagers werden actief aangeschreven. We tonen u wat we tegenwoordig een mailing zouden noemen uit 1959. De aanbieding van de 91 meter originele geslijmde varkensdarmen ziet er aantrekkelijk uit...

Ziet u hierboven de auto's staan? Ik zal ze even opblazen. Bovenaan de veewagen, en daaronder zien we een modale Rolls Royce staan. Of is het een Mercedes? In ieder geval niet verkeerd!

 Een van de laatste keren dat Udema in het nieuws was, buiten de sluiting (wanneer was dat ook alweer?) en de fik, was aan het einde van de jaren zeventig. Landelijk nieuws, zowel op TV als in de kranten. Misschien kunnen we de grote kapitalen uit De Telegraaf nog wel eens een keertje achterhalen: een mysterieuze slaapziekte! De fabrieksarbeiders werden tijdens het werk ineens overmand door een enorme slaap. Uit de berichtgeving leek het bijna alsof ze acuut, boven de slachtbanen, letterlijk voorover in slaap vielen.

2012-10 De berichtgeving vonden we terug in De Waarheid, de krant van de Nederlandse communisten. Die schreef op 7 juli 1979 over mysterieuze slaapziekte.

Nog droom ik wel eens van die lekkere droge boeren metworsten van Udema !

Wie niet??

2021-11 Het Drents Archief heeft in oktober 2021 in samenwerking met RTV Drenthe een podcastserie uitgezonden over Drentse dorpsfabrieken. In deze aflevering in het de beurt aan de fabriek van Udema. Het is Henk Nijkeuter die vertelt over hoe hij en zijn familie de fabriek hebben meegemaakt en over de betekenis die de fabriek voor het dorp had. Bereid je er wel op voor dat dit over een slachterij gaat en niet over een fabriek voor knuffelbeesten.

Voor op- en aanmerkingen of voor uw verhaal of herinnering ten aanzien van deze locatie doet u een e-mail in de brievenbus van "Het collectieve geheugen":