Asserstraat (10)
Betonfabriek Jonker 

 (12-2021)   Als we vanaf Gieten een fietstocht maken via Nijslootsweg naar het Staatsbos en via Eexterhalte via het fietspad teruggaan dan doorkruisen we eerst de zandgaten van Homan-Free en Jonker. We verbazen ons over de mooie natuur hier. Op de terugweg fietsen we langs de oude spoorlijn terug naar het dorp en merken helemaal niets op van de betonfabriek van Jonker die hier ooit gevestigd was. Twee keer komen we op deze route de naam Jonker tegen. Wie is Jonker? Heeft het zandgat te maken met de betonfabriek?

Elders op de site heeft Ben Jonker, die in 1947 geboren is, in een persoonlijke notitie in 2007 al uitgelegd dat de Jonkers afkomstig zijn uit een zeevarende familie uit Wildervank. Ze vervoerden voornamelijk hout vanuit de Scandinavische landen naar Duitse- en Nederlandse havens. De familie verkoos een leven op de wal en de heldere geest van de oude Jonker zag dat er in verband met woningbouw wel een hele grote vraag naar scherpzand was. Maar dat had je niet in Wildervank. Dat was er wel in Gieten.

Dichtbij de Asserstraat werden een aantal proefboringen gedaan en er bleek voldoende zand met een zeer goede kwaliteit aanwezig. Met veel handwerk werd een begin gemaakt met de zandwinning. In die tijd had men nog niet de beschikking over moderne laadschoppen en kranen. Alles ging met de schop en smalspoorlorries. Het transport over de weg ging veelal met paard en wagen. Omstreeks 1940 werd de eerste gebruikte vrachtauto aangeschaft - we zien hem hieronder op de foto.

de eerste vrachtauto - een Studebaker

Zonen Berend en Judokus Jonker waren inmiddels opgenomen als mede-eigenaren van de firma, dit onder supervisie van Jonker Sr. Een betonnen zandzuiger werd ter plekke gebouwd Een heel experiment voor die tijd - 1935-1940. Als je het zand wegzoog en je het grind opving, dan had je meteen een mooie grondstof voor diverse betonproducten. Het was voor de ondernemende Jonkers toen een kleine stap om een betonfabriek bij de zandzuigerij te bouwen. In het oude zandgat is nog immer, althans in 2007 was dat nog het geval,  een restant van de oude zandzuiger te zien... 

De betonfabriek en het zandzuigbedrijf waren bereikbaar ter hoogte van Asserstraat 64. Vlakbij het Boekweitenveentje. Dit veentje is overigens gegraven ten behoeve van de turfwinning.

 In 1952 bleek dat de vraag naar scherp zand enorm toenam. De bouwwereld kwam weer op stoom na de tweede wereldoorlog. Aangezien er bij het zandgat achter de betonfabriek geen mogelijkheden waren werd er gezocht naar een andere locatie Na veel proefboringen op grote diepte is er een begin gemaakt met realiseren van een zandzuigerij in de staatsbossen bij Gasselte. Ook in die tijd was het verkrijgen van vergunningen een tijdrovende zaak. Eindelijk kon het staatsbosbeheer beginnen met het kappen van de bomen. En werden de stobben gerooid met behulp van het leger. Dit in het kader van een oefening.

Voor Berend Jonker, verantwoordelijk voor de betonfabriek, was het bouwen van een zandzuiger niet zo moeilijk. Nadat de zandzuiger was voorzien van een zandpomp en een dieselmotor kon de tewaterlating plaatsvinden.

twee zandbunkers bij het zandgat

Overigens kennen we dit zandgat tegenwoordig op een heel andere manier: dit is 't Gasselterveld, met zijn DX Adventurepark.

Toen in september 1954 het zandgat helemaal klaar was, maakte Jonker dat middels een advertentie in het Nieuwsblad van het Noorden kenbaar. De plaatsing ervan in de edities van 4 en 11 september kostte maar liefst  fl 28,20.

Bij de betonfabriek aan de Asserstraat werkten zo'n vijftien mensen en de zandzuigerij had ongeveer zes personeelsleden.
De betonfabriek gaf ook werk aan diverse mensen uit Gieten en omgeving. In de jaren vijftig waren de Gietenaren Piet Vollink, Geert Redeker en Jan Tingen (chauffeur) werkzaam bij Jonker. En ook nog Basjan (Bastiaan) Hollander, die als eerste full time chauffeur in dienst was. Op onderstaande foto zien we trouwens Geert Oldenbeuving uit Gasselternijveen aan het werk. Geert had de twijfelachtige eer de laatst overgebleven werknemer te mogen worden. Hij is het geweest die bij sluiting van de fabriek voor het laatst de poort op slot heeft gedaan.

In de fabriek  werden hoofdzakelijk dakpannen, de zogenaamde cementpannen, gefabriceerd. Door verdere uitbereiding en de bouw van een nieue en grotere fabriekshal kon men hier ten behoeve van de woningbouw diverse producten leveren, zoals bijvoorbeeld betontegels, putringen, ceptietanks, straatkolken en rioleringsbuizen in diverse maten. "In de hoogtijdagen had de fabriek acht vrachtwagens bij de weg", zo weet Ben Jonker te vertellen. Ben is de zoon van één van de ondernemende broers, die dit bedrijf in die jaren opbouwden.

Hier zijn een paar mooie foto's van het het fabrieksterrein.

Gieten werd een tevreden klant van de fabriek. Bijna alle nieuwbouwwoningen in het dorp werden vanaf 1947 voorzien van waterputten en ceptietanks van de firma Jonker. Maar Jonker was van meer markten thuis:

Ben Jonker heeft zijn verhaal ook gedaan in een podcast van het Drents Archief, die werd uitgezonden via RTV Drenthe.

"Ik denk dat ik vanaf mijn 5e jaar hier elke dag wel gelopen heb. Dat was geweldig. Ik had geen tijd om op school te zijn, zei ik vaak", zegt Jonker daarin lachend. "Dan ging ik putjes slepen, plankjes sjouwen en rondlopen met een karretje. Ik was nauw betrokken bij het bedrijf, het was een echt familiebedrijf. Later ging ik de vrachtwagens schoonmaken en hielp ik in de bouwvak met het schilderen van grafkelders. Voor mijn gevoel overleden er altijd veel mensen in de bouwvak. We schilderen de grafkelders dan wit van binnen en aan de buitenkant kwam een lauriertak en de woorden 'Rust zacht'."

Ben komt desgevraagd met de verduidelijking dat het niet ging om het beschilderen van grafzerken. Het ging echt om het beschilderen van grafkelders die in de betonfabriek waren gemaakt. Vooraf werden de betonnen grafkelders wit geverf en werden er tegels op getekend. Dan kwam op het hoofdeind en het voeteneind een laurierblad en aan de beide zijden een tekst met "RUST ZACHT". Als ze tijdens de begrafenis de kist lieten zakken was dus als laaste eer rondom de kist de tekst "Rust zacht" met de lauriertakken zichtbaar. Daar de tekst en beschildering een optie was, werd dit vaak op de dag van de begrafenis gedaan. De grafkelder werd na de begrafenis afgesloten met betonplaten. Daarna kwam de gemeente het zand storten.

Je zou denken dat met de dood als 'oneindige klant' de betonfabriek zou blijven floreren. Maar toch kwam er een einde aan het fabriekswerk van de familie Jonker in Gieten. "Er was geen toekomst meer, dan moet je stoppen. Mijn vader heeft de zandzuigerij verkocht", vertelt Ben Jonker. De fabrieksgebouwen zijn in 1983 gesloopt. De grond kwam uiteindelijk in handen van de gemeente, waarna het een natuurgebied werd.

Maar u kunt dat natuurlijk ook allemaal zelf beluisteren. Zet de radio aan en luister hier naar het verhaal van Ben Jonker.